Ton Sijbrands in de Volkskrant van 24 oktober 1998:
https://imgur.com/a/QCqzzov

43. 30-24 (gedwongen) 18-23 44. 35-30 13-19 45. 24x13 23-28 46. 33-29 14-19 47. 13x24 28-33 48. 26-21 27x16 49. 38-32 33-39 50. 32-27 en bij goed spel wordt het remise

Ab Schreijnders, 24 oktober 1998

Wereldkampioen zonder baan en aanzien

Het Grote Geld in de denksporten zit bij het schaken, niet bij het dammen. Kijk maar naar wereldkampioen Aleksandr Schwarzman.... 

EEN FEEST van herkenning is zijn tochtje door de Amsterdamse Poort niet. Aleksandr Schwarzman wordt door niemand aangesproken in het grote winkelcentrum van Amsterdam Zuidoost. Geen handtekening hoeft de kersverse wereldkampioen dammen uit te delen. En Russisch, dat horen ze wel vaker hier.

Het is maandagmiddag, de winkels zijn nog een uur open. Schwarzman heeft zojuist zijn partij in de tweede ronde van het Bijlmertoernooi tegen de Wit-Rus Ribakov gewonnen. Hij wil even bijkomen, wat frisse lucht opsnuiven en stelt voor 'uit te lopen' en tegelijk etalages te bekijken.

De Bijlmermeer is geen onbekend terrein voor de Moskoviet. Vorig jaar won hij er de eerste editie van het evenement, een week geleden gaf hij in een tent op een van de Poort-pleinen een simultaan-séance. Af en toe gaat hij wandelen in het park van de Gaasperplas, samen met de door hem onttroonde kampioen Aleksej Tsjizjov.

De topdammers van de wereld pendelen tussen twee speellokaties, de raadzaal van het stadsdeelkantoor en het hotel in de buurt waar zij logeren. De schijven schuiven morgen voor het laatst over het bord. Dan staat onder meer Schwarzman - Tsjizjov op het programma.

Een leuk vriendschappelijk toernooi, zo lijkt het. Maar helemaal gelukkig is de groep Russen en ex-Russen niet. Het eten laat die maandagavond wel erg lang op zich wachten. Half-hongerig hangen de meesters en grootmeesters rond in de hal. Ten slotte wordt er chinees gebracht.

Iser Koeperman, de 75-jarige oud-wereldkampioen, is de grootste mopperaar. Hij zeurt maar door, terwijl hij met een plastic bakje babi pangang naar zijn kamer sloft (en direct terug moet naar de receptie omdat er geen bestek bij zit). Is hij daarvoor nu helemaal uit Boston overgekomen? Een schande is het. Dáárover moet de journalist schrijven, in plaats van zijn tijd te verdoen met Aleksandr Schwarzman.

De wereldkampioen slaat de taferelen van een afstand gade. Hij heeft immers net voortreffelijk gegeten, in het restaurant. Op zijn naar de Chinees-om-de-hoek ruikende kamer - want hij zal en moet foto's van zijn nieuwe vriendin laten zien - zitten twee Wit-Russen, zijn tegenstander van die middag Ribakov, en nog een oud-wereldkampioen, Anatoli Gantwarg. De laatste heeft een zakdambordje op zijn schoot. Er wordt weinig gepraat. Ribakov wil nu echt wel eens iets eten, Schwarzman en Gantwarg zijn niet de allerbeste vrienden.

Dan haalt Schwarzman vol trots drie kiekjes van een twintigjarig meisje uit Gorki uit zijn portefeuille. De nieuwe liefde in zijn leven. Hij is onlangs gescheiden, na een huwelijk van vijf jaar.

Aleksandr Schwarzman mag zich sinds kort de beste dammer ter wereld noemen. In de tweekamp in Izjevsk troeft hij Aleksej Tsjizjov af, een prestatie van formaat want de achtvoudige wereldkampioen is geboren en getogen in die stad. Schwarzman glimt dus als hij over de zege op deze Held van Izjevsk vertelt.

Dat er gespeeld werd was een wonder. Kort voor het begin van de match had Schwarzman zijn koffers namelijk gepakt voor de terugreis van ruim duizend kilometer naar Moskou. 'Er waren grote problemen met het prijzengeld. Alles léék in orde. Er zou tv komen, er zou twintigduizend dollar in de pot zitten.

'Daar bleek niets van te kloppen. Het begon er al mee dat het landelijke tv-station, het eerste kanaal, alleen de slotfase van de wedstrijd wilde verslaan. Erger was dat de sponsors slechts dertigduizend roebel beschikbaar hadden gesteld, drieduizend gulden. Dat is ook de hoofdprijs hier in Amsterdam. Kun je je dat voorstellen, in een periode van enorme financiële crisis in ons land, waar de roebel van minuut tot minuut in waarde verminderde? Ik had totaal geen zin meer om te spelen.

'Maar toen bedacht ik me hoe slecht het voor het imago van het damspel was als ik me op het laatste moment zou terugtrekken. En bovendien, zo vaak kreeg ik niet de kans om wereldkampioen te worden. Daarom heb ik mijn bezwaren laten varen. Maar ik vind nog steeds dat wij zonder enig respect zijn behandeld en dat het anti-propaganda voor onze sport is geweest.'

De uitdager speelde dus toch. En won. Na tien jaar was de heerschappij van Tsjizjov voorbij. 'Ik kreeg veel leuke reacties, van familie, vrienden, kennissen en collega's. Maar van officiële zijde heb ik niets gehoord. Zelfs geen telefoontje. Echt, daarom denk ik er wel eens over om weg te gaan uit Moskou, naar een rustige provinciestad. Of wie weet, misschien wel helemaal weg uit Rusland, naar het buitenland.'

Schwarzman windt zich enigszins op. Nu is zijn 'tic' goed zichtbaar. Hij knijpt zijn linkeroog dicht en maakt een snelle beweging met het hoofd naar rechts. 'Het is iets waarmee ik ben geboren. Er is weinig tegen te doen. Ik heb medicijnen, maar daar word ik duf van. Dan val ik zo in slaap.'

Twee jaar geleden was Schwarzman al dichtbij de wereldtitel. In het toernooi in Ivoorkust stond hij een ronde voor het einde een punt voor. Door een nederlaag tegen Rob Clerc vergooide hij zijn kansen. 'Het was pure pech dat ik die partij verloor. Het had het einde van mijn loopbaan kunnen betekenen, dat besefte ik wel.

'Sommigen zeiden: die Schwarzman wordt nooit wereldkampioen. Ik moet eerlijk zeggen dat ik dat toen soms ook dacht. Anderen zeiden weer: die Schwarzman heeft expres van Clerc verloren, omdat hij bang is om tegen Tsjizjov in een match te spelen. Dat was grote onzin.

'Toen ik erover ging nadenken, werd ik heel rustig. Wat was er nu eigenlijk gebeurd; er was toch niemand doodgegaan? Ik analyseerde mijn verlies. Ik had te graag willen winnen en was daardoor nerveus geworden. Dat stoorde me, want de kwaliteiten om de beste te zijn bezat ik. Daarvan was ik overtuigd. Mijn conclusie? Ik zou heus wel weer een nieuwe kans krijgen.

'Vroeger was dat anders, was ik fanatieker. Op mijn vijftiende, in de achtste klas, wist ik al dat dammen mijn leven zou worden. Mijn vader heeft me de beginselen van het spel bijgebracht. Hij was een redelijk dammer, de kampioen van zijn legerbataljon.

'Ik was meteen verknocht aan het spel en ging op mijn negende naar de kindersportschool van Lokomotiv Moskou, waar dammen als extra vak werd gegeven. Mijn eerste leraar was Anatoli Koernosov. Toen begon ik toernooien te winnen, eerst op school, later het kampioenschap van Moskou. Alleen wereldkampioen junioren ben ik nooit geworden. Ik ben wel een keer tweede geworden, achter Valneris.

'Ik heb geen seconde spijt gehad van de keuze voor het damspel. Ik kan me nog herinneren dat mijn vader voorstelde naar het schaken over te stappen. Maar dat boeide me minder. Dat is natuurlijk een grote fout geweest, want iedereen weet waar het grote geld zit.' Schwarzman lacht even.

'Nee serieus, dammen is en blijft mijn favoriete sport. Ik kan ervan leven, zij het met moeite. Eigenlijk ben ik op dit moment werkloos. In Rusland had ik een baan op de sportafdeling van het ministerie van Defensie, als instructeur.

'Door de bezuinigingen moesten driehonderd mensen worden ontslagen. Daar zat ik ook bij. Ik was dus mijn stipendium, mijn vaste salarisje, kwijt. Dat is ook de reden waarom ik weer bij mijn ouders ga wonen. Ach, misschien kan ik straks het leger weer in, dat moet ik zien als ik terug ben.

'Ik kan niet zoals Wiersma, Sijbrands en Clerc leven van de artikelen die zij schrijven. Zij konden stoppen met toernooien spelen. Vooral van Sijbrands vind ik dat jammer. Hij is volgens mij de beste dammer aller tijden. Maar goed, ik moet dus spelen, veel spelen. Niet dat ik daar tegenop zie, reizen vind ik leuk. Als ik een maand in Moskou zit, word ik al rusteloos.

'Ik ben graag in Nederland. Ik heb hier vaak gedamd, tot vorig jaar ook in de clubcompetitie, bij Mildam. Eigenlijk speelde ik toen voor een habbekrats, al was het voor mij als Rus voldoende. Maar de sponsors van mijn vereniging hielden er mee op. En ik was volgens de reglementen te laat om nog voor een andere club te kunnen spelen.

'Zo raakte ik ook mijn ''baan'' in Nederland kwijt... Maar ik heb nu weer een nieuwe aanbieding gekregen. Daar ga ik over nadenken. Al zal iedereen wel begrijpen dat mijn marktwaarde na Izjevsk behoorlijk is gestegen.

'Rusland en Nederland zijn op damgebied onvergelijkbaar. Ik verbaas me ook altijd als ik een Nederlandse krantenpagina zie met al die denksporten erop. Even veel aandacht voor dammen als voor schaken. Ongelooflijk.

'Dammen is in ons land lang niet zo populair meer als vroeger. Kinderen hebben andere interesses. Ze spelen liever Doom op hun computer dan zich met denksporten bezig te houden. De speciale scholen, met als extra vak dammen of schaken, bestaan nog wel. Toen ik erop zat, waren ze gratis. In het nieuwe Rusland kosten ze veel geld.

'Ik denk niet dat dammen zal uitsterven, zo pessimistisch ben ik niet. Hier ligt ook een taak voor ons, de toppers. Wij moeten proberen de grote matches boeiender te maken. Gelukkig is het systeem van de WK-tweekamp al aangepast, met de sets. Zo krijg je meer beslissingen. De discussie over het te grote aantal remises, vind ik kunstmatig, zeker nu wij geen twintig partijen meer achter elkaar spelen.

'Helaas zie ik ook geen nieuwe generatie komen die de plaatsen van Tsjizjov en mij kunnen innemen. Voorlopig zullen wij de dienst blijven uitmaken. Het is niet zoals in schaken waar Kasparov duidelijk de beste is. Er zijn vijf tot tien dammers van ongeveer gelijke sterkte. Ik denk dat Tsjizjov en ik er bovenuit steken omdat we op het beslissende moment mentaal iets sterker zijn.

'De psychologie van het spel fascineert me. Ik houd ervan met risico te spelen. Aan te vallen als het maar even kan. Ik heb daardoor partijen verloren die ik niet had hoeven te verliezen, maar van die fouten heb ik geleerd. Dat risico nemen zit niet in mijn karakter. In het dagelijks leven ben ik eerder vrij saai. Maar komen de schijven op het bord dan verandert er iets bij mij.

'In dat opzicht ben ik toch weer een andere speler dan Tsjizjov. Hij heeft een grote fantasie, die soms met hem op de loop gaat. Dan kan hij een verkeerde zet doen. Dammen vreet energie omdat het een soort psychologische oorlogsvoering is, voor de wedstrijd en tijdens de wedstrijd. Daarom zal ik het ook niet tot mijn 65ste volhouden aan de top, denk ik.

'Dammen is zeker te vergelijken met schaken, en is toch weer heel anders. De ontwikkeling van de stukken, zeg maar het tempo, is erg belangrijk in schaken. Een fout hoeft niet direct doorslaggevend te zijn, in dammen meestal wel. Bovendien is het een groot voordeel als je met wit speelt. Dat is in dammen niet zo. Eigenlijk vind ik schaken maar een vreemd spelletje.'