25. 27-22 18x38 26. 42x33 23x41 27. 34-29 26x37 28. 29x07 02x11 29. 48-42 37x48 30. 39-34 48x30 31. 35x02

38...., 02-30 is remise

Ton Sijbrands, 7 juli 2012:

Die ene titel van Pieter Bergsma 

Donderdag 21 juni, precies op zijn 85ste verjaardag, is in zijn woonplaats Terwispel oud-kampioen Pieter Bergsma overleden. De Friese meester nam tussen 1951 en 1976 achttien maal deel aan het Nederlands kampioenschap. Daarin eiste Bergsma meerdere keren een topklassering voor zich op, om zijn carrière in 1968 te bekronen met een nationale titel.

Die zege in het NK 1968 kwam bepaald als een verrassing: bij afwezigheid van het duo Wiersma/Sijbrands gold Piet Roozenburg als de grote favoriet voor de titel. Tenslotte had de oud-wereldkampioen het NK ook in de periode 1963-1966 op zijn naam geschreven. Het zou echter heel anders lopen. Hoewel Bergsma matig begon (4 uit 4), bouwde hij vanaf de vijfde dag een imposante plusscore op door vier partijen op rij te winnen. Een nieuwe winstpartij in de tiende ronde maakte Bergsma, die op 16 uit 11 finishte, onbereikbaar voor zijn achtervolgers Van Dijk (14) en het duo Roozenburg/Van der Sluis (beiden 13 punten).

Een onverwachte ontknoping, waarmee - klaarblijkelijk - zelfs in Friesland geen rekening was gehouden: de uitnodiging om aan de B-groep van het Turkstra-toernooi (Leeuwarden, juli 1968) deel te nemen, werd door de organisatoren schielijk omgezet in een invitatie voor de A-groep! Maar daarover volgende week meer.

Bergsma hàd overigens al eerder Nederlands kampioen kunnen zijn. Twee ronden voor het einde van het NK 1963 ging hij aan de leiding met een voorsprong van twee punten op Roozenburg en Van Dijk. In het heroïsche duel dat hij die dag met Roozenburg uitvocht, kwam Bergsma onmiskenbaar gewonnen te staan. Maar een dramatische fout op de 48ste zet deed de kansen geheel keren, waarna Roozenburg zijn concurrenten alsnog zou passeren.

Negen jaar tevoren was het Bergsma trouwens wel degelijk gelukt de toenmalige wereldkampioen te verslaan. In de slotfase van het NK 1954 verraste de tactisch sterke Bergsma zijn grote tegenstander met een fraaie, diep verborgen dam-op-bezet-veld. Die afwikkeling resulteerde in een macro-eindspel (6x5) waarin Bergsma het - doorgaans ontoereikende - voordeel van één schijf met groot vertoon van macht wist te verzilveren.

Zie diagram 1

Vanuit de stand van het eerste diagram, waarin Roozenburg zojuist het verleidelijke doch foutieve 24...20-24? had gespeeld, luidde het verloop:

25.27-22!! 18x38 26.42x33 23x41 27.34-29! 26x37 28.29x7 2x11 29.48-42 37x48 30.39-34 48x30 31.35x2

De werkelijke pointe van deze hoogst ongebruikelijke 8x8-ruil is dat zwart geen tijd heeft schijf 11 in veiligheid te brengen. Bijvoorbeeld 31...11-17? 32.40-34! 25-30 33.2x35! 41-46 34.35-49! 46-14 35.47-41! en 36.33-28 met vangst van de zwarte dam. Dus:

31...41-46 32.2x16 46-14 33.40-34 14-3 34.36-31 10-14 35.31-26 3-8 36.33-28 8-2 37.16-49 6-11 38.28-22 4-9?

Hierna wordt zwart volkomen overspeeld. Nu zou ook 38...2-13? hebben verloren door 39.26-21!! 13x16 40.47-42! 11-17 41.34-30! en 42.42-38 +. Maar eerst 38...2-30! 39.34-29 en dan pas 39...30-13! was volgens de computer nog (net) remise geweest: in het 2x2-eindspel na 40.26-21?! 13x16 41.47-42 11-17! 42.42-38 16x43 43.49x20 25x14 44.29-23 14-20! (of ook 44...4-10! =; niet echter 44...4-9? 45.23-18! +) 45.23-19 4-9! is winst voor wit van de baan.

39.26-21!

(de aanzet tot een majestueuze opmars)

39...9-13 40.21-17! 11-16 41.17-12! 14-19 42.22-17 19-24

Zie diagram 2

43.49-44! 13-18 44.12x23 24-29 45.44-40!! 29x18 46.40-35!! 18-23 47.17-12! 23-28 48.45-40!

(stelt de dreiging 49.12-8! + aan de orde)

48...2-11 49.12-8 28-32 50.8-3! 32-38

(een blundertje in verloren stelling)

51.3-17!

en zwart gaf het op. Mede dankzij deze indrukwekkende zege eindigde Bergsma met Roozenburg en Bom op de eerste plaats. Pas in de barrage zou Roozenburg (7 uit 4!) zich van zijn belagers ontdoen.