Ton Sijbrands, 12 november 1994

De wisselvalligheid van Schwarzman

Na vijf ronden in het toernooi om het wereldkampioenschap gaat Guntis Valneris aan de leiding. De uit Riga (Letland) afkomstige grootmeester, die nog maar drie jaar geleden in een tweekamp om de hoogste titel regelrecht overklast werd door Tsjizjov (22-10), lijkt vooralsnog de beste papieren te hebben.... 

Nu moet ik hier ogenblikkelijk aan toevoegen dat het 'lezen' van een ranglijst een kunst op zich is. Zo moet sterk betwijfeld worden of Valneris' winsten op het duo Alias/- Cissé, dat tot dusver uit tien partijen tezamen niet meer dan één schamel punt vergaarde, werkelijk gewicht in de schaal zullen leggen - de kans is groot dat zijn concurrenten eveneens van die beide hekkesluiters zullen winnen. Maar de bepaald fortuinlijke manier waarop Valneris óók de Senegalezen Macodou N'Diaye en Bassirou Ba wist te verslaan, zou wel eens een teken aan de wand kunnen blijken...

Hoe dan ook - naast de wonderbaarlijke winst van Valneris op N'Diaye en de gelijkwaardige puntendeling van Clerc tegen wereldkampioen Tsjizjov, bestond het belangrijkste wapenfeit van de eerste speeldag uit de overwinning die 'debutant' Alexander Schwarzman ten koste van Wieger Wesselink boekte. Hieronder een technische bespreking van dit duel, waarin de Moskoviet zijn indrukwekkende strategische kwaliteiten etaleerde.

Schwarzman-Wesselink
(eerste ronde WK 1994)

1.32-28 17-22 2.28x17 12x21 3.31-26 7-12 4.26x17 12x21 5.37-31 19-23 6.31-27 21x32 7.38x27

Sinds de successen die Tsjizjov en Baljakin in 1990 met deze speelwijze boekten, is 3.31-26 gevolgd door 36-31-27x27 of 37-31-27x27 de grote mode in wat wel de Hans Jansen-variant genoemd wordt.

7...11-17 8.43-38 8-12 9.41-37 2-8 10.46-41 20-24 11.49-43 6-11

Naar mijn smaak weinig minder dan een positionele fout, of anders op z'n minst een onnauwkeurigheid: met de tekstzet wordt indirect de controle over het belangrijke veld 7 prijsgegeven! Als zwart veld 19 nog even open wil houden om op 12.37-32 met 12...24-29 en 13...23-28 te kunnen vereenvoudigen, kan hij dit beter met 11...1-7 doen. Zie de partijen Baljakin - Sjoelman (Minsk 1990), Sijbrands - Valneris (WK 1992) en A. van Leeuwen - Koeperman (Parijs 1993).

12.36-31 14-19 13.37-32 10-14 14.41-37 14-20 15.47-41 4-10 16.41-36 10-14

Zowel hier als op de vorige zet kwam de agressieve opstoot 24-29x29 serieus in aanmerking. Met enige overdrijving zou men kunnen zeggen dat Wesselink het slachtoffer wordt van de met de Nederlandse 'equipe' gemaakte afspraak niet zèlf spanningen op te roepen, want na de (te?) rustige tekstzet zal Schwarzman hem voor de komende veertig zetten in het defensief dringen!

17.34-29! 23x34 18.40x29!

Ziedaar het bezwaar van zwarts 11e zet: met 1 op 7 en 11 nog op 6 had hij van deze manoeuvre niets te duchten gehad. Nu echter staat wit klaar om 18...5-10 met 19.32-28! te beantwoorden. Vandaar zwarts volgende zet:

18...1-6 19.45-40(!) 5-10 20.40-34(!)

Met schijnbaar doodsimpele zetjes houdt Schwarzman zijn prille voordeel vast. Nu wit veld 34 gesloten heeft, is 20...19-23 weinig aantrekkelijk in verband met de decorwisseling 21.35-30! en 22.27-22 enz.

20...20-25 21.29x20 15x24 22.34-29!

Dwingt een ernstige verzwakking in de zwarte stand af.

22...10-15 23.29x20 15x24 24.33-28 17-22 25.28x17 11x22 26.32-28 22x33 27.38x20 25-30 28.35x24 14x25 29.43-38 19x30 30.37-32 9-14 31.44-40 14-19 32.38-33 12-17 33.31-26 8-12 34.42-38 3-8 35.40-34 19-24 36.34-29 17-21 37.29x20 25x14 38.26x17 12x21 39.33-29!

Wit handhaaft een maximale druk.

39...30-35 40.29-24

Verleidelijk, maar bij het sterkste tegenspel van zwart vermoedelijk net niet winnend. Analyses zullen moeten uitwijzen of wit hier (nòg) beter had.

40...21-26(!) 41.39-33 (...) 41...26-31(!) 42.32-28 31x22 43.28x17 14-19(!)

Wesselink verdedigt zich inventief. Desondanks blijft zwart moeilijk staan:

44.24-20 18-22 45.17x28 19-23 46.28x19 13x15 47.33-29 15-20 48.29-23 8-13?!

Zeker in tijdnood een voor de hand liggende verdedigingszet. Toch was 48...20-24 of 48...6-11 beslist veiliger geweest.

49.38-32!

Stelt de dreiging 50.32-27! gevolgd door 51.36-31 annex 23-18x18 dan wel 51.27-22 enz. aan de orde. In de commentaarzaal vroegen we ons op dit moment af of zwart misschien 49...16-21 50.36-31 6-11 moest doen. Daarop droeg voormalig topspeler Cees Varkevisser, die op de openingsdag als toeschouwer aanwezig was, de volgende prachtige spelgang aan: 51.31-26(?) 11-17 52.50-45 (want 52.50-44 wint niet meer na 52...20-25 53.48-43 25-30 54.43-39 30-34 55.39x30 35x24 56.23-19 13-18 57.19x30 18-22 enz.) 52...20-25?! (maar hier kom ik straks op terug) 53.48-43 25-30 54.43-38(!) 30-34 55.38-33 35-40? (alleen met het tijdelijke dubbeloffer 55...21-27!! 56.32x12 13-18! kan zwart nog net remise maken, bij voorbeeld 57.23-19 18x7 58.19-14 35-40 59.33-29 34x23 60.45x34 23-28 enz. =) 56.33-29! en er is een unieke slotstand ontstaan! Nadat we evenwel geconstateerd hadden dat zwart zich, behalve (dus) met 55...21-27 enz., óók met 52...20-24! 53.48-43 24-29! 54.23x34 35-40 enz. kon redden, onderzochten we voor wit het alternatief 51.31-27! Dat (b)lijkt na 51...21-26 (wat anders?) 52.32-28 en aansluitend 53.28-22 en 54.23-18 enz. inderdaad probleemloos te winnen. Derhalve valt op Wesselinks volgende zet geen werkelijke aanmerking te maken:

49...6-11(!) 50.32-27 11-17 51.36-31 20-24 52.23-18 13x22 53.27x18 17-22! 54.18x27 35-40?

Met een puntendeling voor het grijpen begaat de zwartspeler een fatale misser. Na 54...24-29/30!, dat hem in staat had gesteld 55.48-43 met 55...29/30-34! enz. (56.43-38 34-39!) te beantwoorden, was remise onvermijdelijk geweest. Er had nog kunnen volgen 55.27-22 29-34 56.22-18 34-39 57.18-13 35-40 58.13-8/9 en nu nìet het verliezende 58...40-44? 59.31-27! enz. +, maar in plaats daarvan 58...40-45! gevolgd door 59...39-44, 60...45-50 en eventueel nog 61...16-21 enz. =.

55.48-43!!

Schwarzman, wiens hartslag in deze fase van de strijd tot bijkans onverantwoorde hoogte moet zijn opgelopen, speelde de tekstzet à tempo. Anders dan zoëven staat wit nu in alle varianten gewonnen!

55...24-30 56.43-38!

Na rijp beraad gaf Wesselink het hier op, en terecht: na 56...30-34 57.38-33! 40-45 58.31-26 34-40 59.27-22! wordt de zwarte dam te allen tijde uitgevangen.

Daar Wesselink, die in het begin een onvoorstelbaar zwaar programma had, in de tweede en derde ronde zowel Wiersma als Tsjizjov op remise zou houden, leek Schwarzman met bovenstaande overwinning een uiterst belangrijke slag te hebben geslagen. Maar op de vierde speeldag deed de Moskoviet zijn voorspoedige start weer geheel teniet door van een outsider als Koeperman te verliezen. Hoewel Schwarzman, die op zich tot de meest briljante dammers van dit moment moet worden gerekend, wel vaker pleegt uit te glijden, vormde zijn onverwachte nederlaag tegen Koeperman toch de grootste sensatie tot nu toe. Hieronder de notatie van dit ongewone duel, waarin de witspeler uiteindelijk aan de door hemzelf gecreëerde complicaties ten onder gaat.

Schwarzman-Koeperman
(vierde ronde WK 1994)

1.33-29 19-23 2.35-30 14-19 3.40-35 10-14 4.30-25 20-24 5.29x20 15x24 6.34-30 17-21 7.44-40 21-26 8.25-20 14x34 9.40x20 5-10 10.20-15 19-24 11.45-40 10-14 12.50-45 13-19 13.38-33 8-13 14.42-38 11-17 15.40-34 17-21 16.34-29 23x34 17.39x30 21-27 18.31x22 18x27 19.32x21 26x17 20.37-32 12-18 21.41-37 2-8 22.32-28 17-22 23.28x17 7-12 24.36-31 12x21 25.33-28 6-11 26.46-41 11-17 27.41-36 1-7 28.47-42 21-26 29.38-32 7-12 30.43-38 17-22 31.28x17 12x21 32.32-28 8-12 33.38-32 21-27 34.32x21 26x17 35.37-32 14-20! 36.30-25 9-14! (...) 37.31-27?

In tòch al onaangename positie (zowel op 37.42-37 als op 37.42-38 kan zwart goed met 37...18-22! reageren) overziet Schwarzman een weliswaar simpele, maar tegelijkertijd hoogst ongebruikelijke damdreiging:

37...24-29! 38.15x33 14-20 39.25x23 18x47

En na nog twee overbodige zetten (40.49-43 12-18 41.43-39 4-9) gaf wit het op.

55. 48-42 24-30 56. 42-38 30-34 57. 38-33 40-45 58. 31-26 34-40 59. 33-28 40-44 60. 50x39 16-21 61. 26x17 45-50 62. 27-22 50x33 63. 28x39